قطر در سال‌هاي اخير به يکي از مهم‌ترين بازيگران ژئوپليتيک خليج فارس بدل شده است. موقعيت جغرافيايي خاص، منابع عظيم گازي و نقش فعال در ديپلماسي منطقه‌اي، اين کشور کوچک را به وزنه‌اي تأثيرگذار تبديل کرده است. اما حمله اخير اسرائيل به دوحه نشان داد که پشت ظاهر امن و براقِ قطر، واقعيت ديگري پنهان است: اتکاي بيش از حد به تسليحات آمريکايي که در عمل بيشتر جنبه «نمايشي» دارند تا تضمين واقعي امنيت. اين پرسش بنيادين را مطرح مي‌کند: «آيا زرادخانه آمريکا در جيب قطر، چيزي بيش از «تسليحات بادکنکي و فانتزي» است؟»قطر؛ ويترين تسليحات آمريکاييقطر ده‌ها ميليارد دلار صرف خريد جنگنده‌هاي پيشرفته، سامانه‌هاي پدافندي و تجهيزات مدرن آمريکايي کرده است. پايگاه هوايي العُديد نيز به بزرگ‌ترين مرکز نظامي ايالات متحده در خاورميانه بدل شده است. اين تسليحات براي قطر نه‌تنها جنبه نظامي، بلکه کارکرد «پرستيژ سياسي» دارد.دوحه تلاش مي‌کند با نمايش توانمندي‌هاي نظامي، خود را به عنوان بازيگري مستقل و قدرتمند در منطقه معرفي کند. اما واقعيت اين است که عملکرد اين زرادخانه در برابر تهديد واقعي (مانند حمله اسرائيل) بيش از آنکه کارکرد بازدارنده داشته باشد، ماهيتي نمادين و نمايشي پيدا کرده است.حمله اسرائيل؛ ترکيدن بادکنک امنيتيوقتي جنگنده‌هاي اسرائيلي توانستند در قلب دوحه عمليات انجام دهند و يک افسر امنيتي قطري را از پا درآورند، افکار عمومي جهان عرب يک سؤال ساده پرسيد: «پس سامانه‌هاي دفاعي، رادارها و جنگنده‌هاي آمريکايي چه شدند؟»هيچ‌يک از تسليحات ميليارد دلاري نتوانستند مانع حمله شوند. اين شکست نمادين نشان داد که «چتر امنيتي آمريکا» بيش از آنکه يک حقيقت عملياتي باشد، بادکنکي تبليغاتي است که در اولين ضربه مي‌ترکد.وابستگي خطرناک به واشنگتناتکاي بيش از حد قطر به تسليحات و پايگاه‌هاي آمريکايي پيامدهاي زير را به همراه دارد:1- کاهش استقلال استراتژيک: هرگونه تصميم امنيتي دوحه وابسته به رضايت واشنگتن مي‌شود.2- ايجاد توهم بازدارندگي: مقامات قطري تصور مي‌کنند با خريد تسليحات، امنيت تضمين مي‌شود؛ حال آنکه واقعيت چيز ديگري است.3- هدف قرار گرفتن قطر در منازعات نيابتي: حضور تجهيزات و پايگاه‌هاي آمريکا، اين کشور را به هدفي مشروع براي دشمنان آمريکا و اسرائيل تبديل مي‌کند.4- تسليحات آمريکايي در جيب قطر بيش از آنکه در ميدان جنگ کارآمد باشند، کارکردهاي ديگري دارند:الف - ابزار ديپلماتيک: واشنگتن از فروش اين سلاح‌ها براي کنترل تصميمات سياسي دوحه استفاده مي‌کند.ب - ابزار اقتصادي: صنايع تسليحاتي آمريکا ميلياردها دلار از قراردادهاي تسليحاتي با قطر سود مي‌برند.ج - ابزار تبليغاتي: براي قطر، داشتن اين تجهيزات بيشتر به معناي نمايش قدرت در منطقه است تا تضمين امنيت واقعي.فرصت‌ها و راهبردهاي جايگزين براي قطرتجربه اخير نشان مي‌دهد قطر بايد از «توهم امنيت خريداري‌شده» خارج شود. راهبردهاي جايگزين عبارتند از:- تنوع‌بخشي به شرکاي امنيتي: استفاده از همکاري با ايران براي کاهش انحصار آمريکا.- سرمايه‌گذاري در توان بومي دفاعي: توسعه صنايع نظامي داخلي براي کاهش وابستگي.- تکيه بر ديپلماسي فعال: همان‌گونه که قطر در بحران‌هاي گذشته نشان داده، قدرت نرم و نقش ميانجي‌گر، امنيت واقعي بيشتري به ارمغان مي‌آورد.نتيجه‌گيريحمله اسرائيل به دوحه چهره واقعي «تسليحات بادکنکي و فانتزي آمريکا» را آشکار کرد. زرادخانه‌اي که بيش از آنکه سپر دفاعي باشد، ويتريني پرزرق‌وبرق براي نمايش قدرت است. قطر اگر مي‌خواهد امنيت واقعي داشته باشد، بايد از سايه توهمي سلاح‌هاي آمريکايي خارج شود و راهبردي متوازن‌تر مبتني بر استقلال، تنوع و ديپلماسي را در پيش گيرد.
*مصطفی جوانمرد
