مهدي پورحسين
براساس نظر کارشناسان و مشاهدات عادي، ايران چند سالي است که دوره خشکسالي را سپري مي‌کند و در اين مدت نيز ذخائر آبي کشور به حداقل ممکن رسيده است و مي‌رود تا به يک بحران زيست محيطي تبديل شود. اين روزها که بحران کم آبي به مرز هشدار جدي رسيده و حتي رئيس‌جمهور محترم از احتمال تخليه تهران سخن گفته است، اين بحث هم در فضاي رسانه‌هاي اجتماعي داغ شده است که عوامل اين خشکسالي چيست و در اين ميان، سهم کدام عامل مهمتر است و يا اساساً نباريدن باران از عوامل طبيعي پيروي مي‌کند و يا عوامل ماوراءالطبيعي و معنوي نيز در آن مؤثر است؟. و اگر عوامل غير طبيعي در آن دخيل است، چه گناهاني موجب اين خشکسالي شده است، گناه مردم يا حاکمان؟. در اين وسط برخي از تريبون‌داران نيز که دائماً دنبال تنور داغ مي‌گردند تا نان مراد خود را پخت کنند، با استفاده از فرصت پيش آمده، آن را به گناه شهروندان، به ويژه موي بانوان نسبت داده و حتي انتخاب رئيس‌جمهور غيرمطلوب آنان ازسوي مردم را نيز در اين امر دخيل دانسته‌اند!. و در هر حال، اين پرسش هم مطرح است که نماز باران چه جايگاهي در حل اين بحران دارد و روحانيت چه نقشي مي‌تواند در آن ايفا کند؟ در اين باره چند نکته حائز اهميت است که در پي مي‌آيند.
1. ترديدي نيست که امروزه پديده خشکسالي يکي از عوارض بزرگ اقليمي و زيست‌محيطي قرن است که نه تنها ايران بلکه بسياري از کشورها، از جمله کشورهاي پيرامون ما با آن درگير هستند و يک بحران جهاني محسوب ميشود که مجموعه‌اي از عوامل انساني و طبيعي در شکل‌گيري آن نقش دارند. به گفته کارشناسان، تغييرات اقليمي و افزايش دما، مديريت نادرست منابع آبي، توسعه نامتوازن کشاورزي، سدسازي بي‌رويه و تخريب رودخانه‌ها، رشد جمعيت و تمرکز شهري، نابودي جنگل‌ها و مراتع و کمبود فرهنگ مصرف بهينه آب ازجمله عواملي هستند که اين بحران را رقم زده و راه حل آن هم در علوم بشري امروز موجود است و با انگيزه و اراده جدي حاکميت سياسي، مي‌توان اين بحران را مديريت و به تدريج حل کرد.
2. طبيعي بودن امر خشکسالي، به هيچ وجه به معناي عدم دخالت امور معنوي در آن نيست چرا که جهان هستي به يد با کفايت الهي به گونه‌اي طراحي شده است که عوامل مختلف در آن تأثير گذار باشند. از جمله خداوند متعال به صراحت باران را رحمت الهي مي‌خواند که پس از ناميدي مردم از عوامل طبيعي، چون همه رحمت‌هاي الهي، به اراده او و براساس عوامل ناشناخته عادي بر مردم نازل ميشود: وَهُوَ الَّذِي يُنَزِّلُ الْغَيْثَ مِنْ بَعْدِ مَا قَنَطُوا وَيَنْشُرُ رَحْمَتَهُ وَهُوَ الْوَلِيُّ الْحَمِيد. (شوري، 28) و مهمتر آن که وعده صادق داده است که اگر انسان‌ها در ايمان استقامت ورزند، با آب فراوان سيرابشان مي‌کند: وَأَن لَوِ استَقاموا عَلَى الطَّريقَةِ لَأَسقَيناهُم ماءً غَدَقًا (سوره جن، 16)، و اين نشانه آشکار است که بارش باران، فراتر از عوامل طبيعي از عوامل فراطبيعي نيز تبعيت مي‌کند.
3. براساس صريح قرآن، ايمان و خدا‌گرايي جوامع اثر مثبت در همين دنيا گذاشته و از جمله، برکات آسمان و زمين بر آنها ارزاني ميشود: و«َلَوْ أَنَّ أَهْلَ الْقُرَى آمَنُوا وَاتَّقَوْا لَفَتَحْنَا عَلَيْهِمْ بَرَكَاتٍ مِنَ السَّمَاءِ وَالْأَرْضِ؛ و اگر اهل شهرها و آبادي‌ها ايمان مي‌آوردند و پرهيزکاري پيشه مي‌کردند، يقيناً [درهاي] برکاتي از آسمان و زمين را بر آنان مي‌گشوديم». و قطعا يکي از اين برکات آسماني، باران است که مستقيم از ايمان و درست‌کاري مردم يک جامعه تأثير مي‌پذيرد و ارزاني ميشود. روشن است که براساس اين آيه اگر انحرافات، گناهان و ناهنجاري از جامعه‌اي رخت بر بندد و آحاد مردم و حاکمان راه درست پيشه کنند، نه خشکسالي پديد مي‌آيد و نه نياز به دعا، ثنا و يا نماز باران، براي بارش آسمان خواهد بود بلکه برکات آسمان و زمين خودبخود بر آن جامعه گشوده خواهد شد.
4. از آيه فوق و برخي روايت بر مي‌آيد که گناهان نيز اثر منفي دارند و موجب بسته شدن آسمان و خشکسالي مي‌شومد بخاطر اين که ذيل آيه 96 اعراف بيان مي‌دارد که: «ولي [آيات الهي و پيامبران را] تکذيب کردند، ما هم آنان را به کيفر اعمالي که همواره مرتکب مي‌شدند [به عذابي سخت] گرفتيم. برکات آسمان و زمين را از آنها دريغ کرديم «وَلَكِنْ كَذَّبُوا فَأَخَذْنَاهُمْ بِمَا كَانُوا يَكْسِبُونَ». روايات نيز در باره گناهان بر خشکسالي فراوان است. از جمله پيامبر اسلام(ص) در روايتي مشهور مي‌فرمايند: زماني که خداوند بر امتي غضب نمايد و عذاب بر آنان نفرستد، نرخ‌ها گران ميشود و همچنين عمرها کوتاه مي‌گردد، تجار سود نمي‌کنند و درخت‌ها ميوه نمي‌دهند و نهرها پر آب نمي‌شود و باران از مردم قطع ميشود و اشرار برآنان تسلط مي‌يابند؛ إِذَا غَضِبَ‌الله عَلَى أُمَّةٍ وَ لَمْ يُنْزِلِ اَلْعَذَابَ عَلَيْهِمْ غَلَتْ أَسْعَارُهَا وَ قَصُرَتْ أَعْمَارُهَا وَ لَمْ تَرْبَحْ تُجَّارُهَا وَ لَمْ تَزْكُ ثِمَارُهَا وَ لَمْ تَغْزُرْ أَنْهَارُهَا وَ حُبِسَ عَنْهَا أَمْطَارُهَا وَ سُلِّطَ عَلَيْهَا أَشْرَارُهَا (تحفول العقول، 2/51).
5. اگر گناه در خشکسالي مؤثر است که هست، طبعاً به تناسب شدت و ضعف گناهان، اثر آنها نيز مختلف خواهد بود. از اين رو، گناهان کبيره اثر افزونتري از گناهان صغيره خواهند داشت و گناهان با گستره و عمق بيشتر، اثر دراز مدت‌تري بجاي خواهند گذاشت. به همين تناسب، روشن است گناهان در سطح حکومت و ازسوي حاکمان چون اثر مخرب‌تري بر جامعه بجاي مي‌گذارند، اثر عميقتري بر برکات آسمان خواهند گذاشت. از اينجا است که تريبون‌داران بهانه جو، بايد بيشتر از آن که عامل بسته شدن آسمان را در ميان شهروندان بي‌دفاع، جستجو کنند، آن را در رفتار حاکمان و صداقت آنها با مردم و عدالت ورزي در جامعه پيدا کنند و با گره گشايي از آن، گره از کار بندگان خدا بردارند و برکات آسمان را جاري سازند.
6. روشن است که در اين شرايط نماز باران که توصيه اولياء الهي براي جاري شدن برکات آسماني است، مؤثر است و روحانيت هم در اين زمينه مسئوليت مضاعف دارد. اما همان گونه که از مضامين دعاهاي قنوت نماز باران بر مي‌آيد، پيش شرط آن توبه و استغفار از گناهان است و در اين زمينه نيز حکومت‌گران و روحانيان به عنوان متوليان اصلي حکومت ديني، بايد پيش قدم باشند و با تضرع و انابه مردم را به صف‌هاي نماز باران فراخوانند و در نماز، افزون بر توبه و استغفار، با خداي واحد پيمان ببندند حل مشکلات مردم را با صداقت و فروتني در اولويت کارهاي خود قرار دهند و از هر گونه، دروغ، دزدي، دخل کاري، اختلاس و صدها گناه که درهاي آسمان را مي‌بندند پرهيز و جلوگيري نمايند. در اين صورت، مطمئن باشند که درهاي آسمان طبق وعده الهي باز و باران رحمت نيز نازل خواهد شد.
